Sobański Michał Kazimierz, pseud.: Emkaes, Eskaem, Skaem (1902–1943), dziennikarz, działacz katolicki. Ur. 7 VI w Zwedenówce w pow. jampolskim, był synem ziemianina Oskara (zob.) i Janiny Anny Domaniewskiej.
Dzieciństwo spędził S. w Zwedenówce. W l. 1914–18 przebywał w Kijowie, gdzie uczył się w średniej szkole polskiej; należał wówczas do harcerstwa, od marca 1917 działającego jawnie jako organizacja polska. W zimie 1919 rodzina poprzez Odessę przybyła do Polski i zamieszkała w Warszawie, gdzie S. kontynuował naukę szkolną. Przerwał ją 21 VI 1920 wstępując do 214. p. ułanów Armii Ochotniczej, dowodzonego przez rtm. Tadeusza Żółkiewskiego. Uczestniczył w starciach z bolszewikami pod Zamościem, Horyszowem, Stepankami i w ostatnich dniach wojny pod Mińskiem Lit. Dn. 8 XI 1920 mianowano go plutonowym. Zdemobilizowany 21 VI 1921 został przyjęty do kl. VI Gimnazjum św. Stanisława Kostki, mającego charakter katolicki i narodowy; tu w r. 1922 został prezesem szkolnego koła Stow. Młodzieży Akademickiej (SMA) «Odrodzenie». W r. 1923 Rada Okręgowa Szkół Średnich wybrała go na prezesa Zarządu Okręgowego kół «Odrodzenia» w Warszawie. Po zdaniu matury w r. 1924 S. 16 X t.r. wstąpił na Wydz. Prawa Uniw. Warsz.; w czasie studiów był członkiem Koła Prawników. Dn. 19 VI 1926 przeniósł się na Wydz. Humanistyczny i do stycznia 1929 studiował historię. Egzamin magisterski złożył w lutym 1931. W r. 1929 podjął pracę zawodową w Warszawie w archiwum i od stycznia 1931 w Bibliotece Narodowej, zaś w r.n. został redaktorem w „Kurierze Warszawskim”. W czasie studiów kontynuował działalność społeczną w «Odrodzeniu»: dn. 20 X 1925 obrano go prezesem Koła Warszawskiego i członkiem Komitetu Wykonawczego Rady Naczelnej (KW RN). Podczas konfliktu, jaki powstał w r. 1926 w «Odrodzeniu», S. wraz z braćmi Wacławem i Stanisławem należał do opozycyjnej wobec władz Stowarzyszenia frakcji, która 27 VI została usunięta z SMA «Odrodzenie» i we wrześniu t.r. powołała nową organizację akademicką – Katolicka Młodzież Narodowa (KMN). S. był współautorem „Deklaracji ideowej” KMN. Organizacja uzyskała zarówno poparcie kard. Aleksandra Rakowskiego, jak i znaczne wpływy wśród studentów Uniw. Warsz. S. został referentem sekcji krajowej i utrzymywał kontakty z innymi organizacjami studenckimi, dążąc do powołania związku katolickich organizacji akademickich. Był też redaktorem naczelnym wydawanego od lipca 1928 pisma KMN „Bez przyłbicy – organu myśli i czynu młodych katolików polskich”. Po objęciu przez brata Wacława (koniec 1928) prezesury KMN, podjęto działania zmierzające ku zjednoczeniu z «Odrodzeniem». W ich rezultacie KW RN «Odrodzenia» odwołał swoją uchwałę o relegowaniu grupy członków w r. 1926 i 5 V 1929, podczas pielgrzymki na Jasną Górę, zapadła decyzja o połączeniu KMN z SMA «Odrodzenie» i utworzeniu wspólnego Stow. Katolickiej Młodzieży Akademickiej (SKMA) «Odrodzenie». Jeszcze przed zjednoczeniem S. wziął udział w odbywającym się w Krakowie (12–14 IV 1929) pierwszym zjeździe zorganizowanym przez powstały z inicjatywy «Odrodzenia» Sekretariat Katolickich Organizacji Studenckich Słowiańskich.
S. w nowej organizacji został wiceprezesem KW (z siedzibą w Warszawie) i mianowano go delegatem. Podlegały mu: komisja spraw zagranicznych (od lipca 1929 do listopada 1931), referat polityki akademickiej, komitet organizacyjny II Kongresu «Odrodzenia», wydawnictwo „Bez przyłbicy” (po zjednoczeniu stało się organem SKMA) oraz należało do niego ogólne reprezentowanie władz naczelnych w Warszawie. Dn. 4–8 IX 1929 przewodniczył delegacji polskiej na IX Kongres Pax Romana w Sewilli. Delegacja polska zgłosiła przyjęty przez Kongres wniosek w sprawie przedłożenia do akceptacji papieżowi Piusowi XI statutu Pax Romana, z prośbą o oficjalne uznanie tej organizacji przez Stolicę Apostolską. Kongres wybrał S-ego na wiceprezesa KW Pax Romana. Został też członkiem polskiej grupy Katolickiego Związku Badań Międzynarodowych we Fryburgu szwajcarskim. Z początkiem listopada na posiedzeniu KW i Związku Seniorów (ZS) «Odrodzenia» w Lublinie powołano go na członka komisji przygotowującej „Deklarację ideową” Stowarzyszenia. Podczas II Kongresu (17–19 XI t.r.) w Warszawie, na zebraniu sekcji programowo-organizacyjnej wygłosił referat poświęcony przyszłym jego zadaniom. II Kongres podjął wówczas uchwałę o przystąpieniu SKMA «Odrodzenie» do Akcji Katolickiej, zaś odbywający się w ostatnim dniu obrad Kongresu II walny zjazd ZS «Odrodzenie» postanowił zmienić nazwę na Związek Polskiej Inteligencji Katolickiej (ZPIK) «Odrodzenie» (w r. 1931 RN ZPIK «Odrodzenie» podjęła decyzję o stworzeniu ogólnopolskiej organizacji inteligencji i przyjęła nazwę: ZPIK). S. wszedł do Zarządu Głównego Związku i pełnił w nim funkcję przewodniczącego wydz. zagranicznego.
S. po II Kongresie «Odrodzenia» pozostał wiceprezesem KW i objął też kierownictwo sekcji zagadnień narodowo-państwowych w Kole Warszawskim. W styczniu 1930 uczestniczył w posiedzeniu zarządu Pax Romana w Monachium, nawiązał wówczas kontakty ze studentami i profesorami bawarskimi. W marcu przybył w składzie delegacji polskiej ponownie do Monachium na X kongres Pax Romana. Dn. 22 VI 1930 został obrany członkiem 6-osobowego zarządu Związku Katolickich Organizacji Męskich (ZKOM), działającego w ramach Akcji Katolickiej. W lipcu S. uczestniczył w Kongresie Katolickiej Młodzieży Słowiańskiej w Lublanie (Jugosławia), podczas którego wygłosił odczyt pt. O trudnościach Akcji Katolickiej na terenie akademickim. Mimo, iż z końcem r. 1930 wygasł jego mandat wiceprezesa KW SKMA «Odrodzenie», to nadal utrzymywał żywy kontakt z Kołem Warszawskim, m.in. sprawując funkcję prezesa jego sekcji ekonomiczno-społecznej. Dn. 2 III 1931 został jednym z dwu sekretarzy w Kole Warszawskim ZPIK, a 5 XI ponownie obrano go członkiem KW RN «Odrodzenia», tym razem jako reprezentanta ZPIK. Idąc za wezwaniem ks. Władysława Lewandowicza, dyrektora Akcji Katolickiej w diec. warszawskiej, S. we wrześniu t.r. w oparciu o Koło Warszawskie ZPIK zorganizował koło prelegentów i sam wygłosił kilka odczytów programowych. W grudniu t.r. reprezentował ZPIK na uroczystościach 10-lecia środowiska «Odrodzenia» we Lwowie.
W r. 1932 S. uczestniczył w XI Tygodniu Społecznym w Lublinie, podczas którego wygłosił referat pt. Próba programu przebudowy życia gospodarczo-społecznego i wskazania Quadragesimo Anno w sprawach reformy ustroju społecznego; spotkał się on z krytyką działacza wileńskiego Henryka Dembińskiego, z którym następnie polemizował. Dn. 12 VI 1932 został powołany przez III walny zjazd Katolickiego Związku Męskiego (KZM) Archidiec. Warszawskiej (nowa nazwa dawnego ZKOM) na stanowisko prezesa. S. zorganizował 15 kursów Akcji Katolickiej oraz komisję odczytową. W lipcu 1933 uczestniczył jako przewodniczący sekcji seniorów w Kongresie Katolickich Organizacji Słowiańskich Studenckich i Seniorów Akademickich w Poznaniu, podczas którego powołano do życia Związek Słowiańskich Intelektualistów – Slavia Catholica. Działając nadal w KZM, wydał w czerwcu 1933 wspólnie z ks. Lewandowiczem odezwę do członków katolickich stowarzyszeń, wzywającą m.in. do uwzględnienia konkretnych potrzeb społecznych podczas prowadzonej działalności apostolskiej. Po wprowadzeniu przez episkopat decyzji o unifikacji stowarzyszeń wchodzących w skład Akcji Katolickiej i ujednoliceniu jej struktury S. w r. 1934 wycofał się z działalności społecznej. W r. 1936 przyjął funkcję sekretarza w zarządzie Zjednoczenia Pisarzy Katolickich. W tym czasie został członkiem Rady Nadzorczej Tow. Ubezpieczeniowego «Vesta».
We wrześniu 1939 S. nie był zmobilizowany (cierpiał na wadę serca), nadal pracował w „Kurierze Warszawskim” i zamieszczał tu artykuły wzywające do wytrwania w walce obronnej stolicy. Podczas okupacji niemieckiej usunięty z mieszkania przy ul. Wiejskiej 11, zamieszkał przy Bibliotece Krasińskich na Okólniku. Odwiedzali go tu ludzie różnych orientacji politycznych i zawodów. Wspólnie ze Stefanem Kieniewiczem (swoim szwagrem) prowadził nasłuch stacji radiowych: francuskich, angielskich, rosyjskich i pozyskane wiadomości przekazywał działaczom polskiego podziemia. Współcześni wspominają, że cechował go wielki optymizm i wiara w szybkie pokonanie Niemiec. Gdy z końcem lata 1940 ukształtowała się struktura «Unii», organizacji o orientacji chrześcijańsko-narodowej, S. wprowadził do niej grupę byłych działaczy «Odrodzenia» i został członkiem jej kierownictwa. Po przekazaniu formacji wojskowej do Związku Walki Zbrojnej (S. wziął udział m.in. w rozmowach dotyczących przekazania «unijnej» wytwórni granatów), «Unia» stała się przede wszystkim ośrodkiem prac studyjnych, a S. prowadził grupę studiów nad przyszłymi granicami i kształtem terytorialnym państwa polskiego. Współpracował wtedy ściśle ze Stanisławem Danglem, Januszem Pajewskim i Władysławem Wolterem. Od września 1940 zaczęło się ukazywać konspiracyjne pismo środowiska unijnego „Naród”. Choć ukazujące się tam artykuły były niesygnowane, to jednak znając krąg spraw, jakimi ówcześnie S. się zajmował, można mu przypisać autorstwo niektórych z nich: Przed nową mapą Europy z 20 I 1942, W słowiańskim płaszczyku z 10 VI t.r. Dalszą działalność S-ego zakłóciło aresztowanie przez Gestapo jednego z działaczy unijnych, który ujawnił, że współpracował z S-m, nie podając jego imienia. S. opuścił wtedy Warszawę i ukrywał się w dworach ziemiańskich pod Krakowem. Przyjeżdżał jednak do Warszawy i podtrzymywał kontakty konspiracyjne. Dn. 25 IX 1942 został aresztowany w kawiarni przy ul. Mazowieckiej 2 i początkowo przewieziony do Hotelu Royal, a następnie 27 IX na Pawiak, gdzie przetrzymywano go w izolatce. Stan odosobnienia źle znosił i popadł w kryzys nerwowy. Podczas przesłuchań, prowadzonych na Szucha, nie zdołano jednak zmusić go do złożenia zeznań obciążających kogokolwiek. Dn. 17 I 1943 został wysłany w transporcie do obozu koncentracyjnego na Majdanku. Tu wkrótce zmarł, bądź wyselekcjonowany do zagazowania, bądź wskutek zarażenia durem brzusznym. Niemcy w piśmie skierowanym do żony podali jako datę jego śmierci 12 III 1943.
Z małżeństwa zawartego 20 XI 1930 z Janiną Gubrynowicz (ur. 11 II 1910) 2.v. Bednorzową, córką Bronisława (zob.), członkinią Rady Naczelnej SKMA «Odrodzenie», S. miał jednego syna Andrzeja Oskara Marię Pawła (ur. 8 XI 1939 w Warszawie), inżyniera.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania, II; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995 II (fot., bibliogr.); Straty kultury pol. 1939–44, II 538; Jasiewicz K., Lista strat ziemiaństwa polskiego 1939–1956, W. 1995 s. 969; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, Wyd. 2, W. 1970; Brodowski L., Henryk Dembiński, człowiek dialogu, Kr. 1988 s. 29–30; Bujak W., Historia Stronnictwa Pracy 1937–1946–1950, W. 1988; Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978; Fijałkowski Z., Kościół katolicki na ziemiach polskich w latach okupacji hitlerowskiej, W. 1983; Historia katolicyzmu społecznego w Polsce 1832–1939, Red. C. Strzeszewski, R. Bender, K. Turowski, W. 1981 (błędnie na s. 384 pierwszym prezesem ZKOM był Michał Sobański ziemianin z Guzowa, a nie red. Michał K. Sobański); Hołubicki M., Katolicka Młodzież Narodowa, „Chrześcijanin w Świecie” 1985 nr 144–5 s. 46–56; Kaczorowski S., Stowarzyszenie Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie”, tamże 1985 nr 144–5 s. 22; Lewandowicz W., Prace organizacyjne Akcji Katolickiej w archidiecezji warszawskiej, w: Chrześcijanie, Red. B. Bejze, W. 1987 XVIII 140; Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna 1939–1945, W. 1982; Strzeszewski C., Sprawa rozłamu w „Odrodzeniu” w 1926 roku, „Chrześcijanin w Świecie” 1986 nr 152 s. 122–3; Turowski K., Historia ruchu chrześcijańsko-demokratycznego w Polsce, W. 1989 II; tenże, „Odrodzenie”. Historia Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej, W. 1987; Żerosławski C., Katolicka myśl o ojczyźnie. Ideowopolityczne koncepcje klerykalnego podziemia 1939–1944, W. 1987; – Deptuła W., Wiśliński J., Kongres katolickich organizacji słowiańskich studenckich i seniorów akademickich, „Prąd” T. 25: 1933 s. 115–20; Grzymała-Siedlecki A., Sto jedenaście dni letargu, Kr. 1965 s. 114–15; Hoppe J., Wspomnienia, przyczynki, refleksje, Londyn 1972; K., Na marginesie ostatnich wyborów i zjazdu ogólnoakademickiego, „Prąd” T. 18: 1930 s. 59; Kwiatkowski J., 485 dni Majdanka, L. 1966; Malko K., Tzw. rozłam w „Odrodzeniu”, „Prąd” T. 18: 1930 s. 63; Marchewka A., IX Kongres „Pax Romana” w Sewilli, tamże T. 17: 1929 s. 220–2; Olchowicz K., Ćwierć wieku z „Kurierem Warszawskim”, Kr. 1974; Popiel K., Na mogiłach przyjaciół, Londyn 1966 s. 51, 129–31, 155, 176, 182; Siwecki J., Na dobrej drodze. Wrażenia z kongresu słowiańskiego w Lublanie, „Prąd” T. 19: 1930 s. 193, 195; [Sobański M. K.] Skaem, Akcja Katolicka a działalność katolików w Polsce, „Bez przyłbicy” 1929 nr 9 s. 14; tenże, Razem wspólną drogą, tamże 1929 nr 9 s. 1–2; Sprawozdanie z działalności „Odrodzenia” za r. 1929/30, „Prąd” T. 18: 1930 s. 379, 381, 385, 396–7, 406; Szteyner T., Drugi ogólnopolski Kongres „Odrodzenia”, tamże T. 17: 1929 s. 336–42; Swieżawski S., Wielki przełom 1907–1945, L. 1989; Wanat L., Za murami Pawiaka, Wyd. 6, W. 1985 s. 469; Wojsa S., XI Tydzień Społeczny „Odrodzenia” w Lublinie, „Ateneum Kapłańskie” 1932 nr z października s. 297–300; – „Biul. Akcji Katol. Archidiec. Warsz.” 1931 nr 3–4 s. 34, 37, nr 7–8 s. 110, 1932 nr 3–4 s. 46–7, nr 7–8 s. 174, 182–5, nr 11–12 s. 312–13, 1933 nr 6 s. 180–4, nr 8 s. 230, nr 9 s. 261–3; „Prąd” 1922 nr 7–8 s. 219, T. 11: 1923 nr 1 s. 48, T. 15: 1926 nr 1 s. 42, T. 16: 1929 s. 261, T. 17: 1919 s. 82–3, T. 19: 1919 s. 198, 204–5, T. 20: 1931 s. 165, T. 22: 1932 s. 299, T. 23: 1932 s. 92–3, T. 24: 1933 s. 47, 96; „Ruch Katol.” 1932 nr 11 s. 350, 1936 nr 6 s. 282–3; „Vox Universitatis” 1931 nr 1 s. 1, nr 2 s. 2; – Arch. Archidiec. Warsz.: Katolicka Młodzież Narodowa 572 k. 10, 15, 20–25, 35, 50, 52, 58, „Odrodzenie” 187 k. 3, 6, 10, 12, 21, 29, 31–34, 36, 38, 41, 43–47, 55, 60, 72, 81, 188 k. 53, 94–95, 222 k. 33, 49, 53–55, 121, 126, 225 k. 99, 237 k. 5, 9, 16, 18, 19, 21, 238 k. 218, 226, 271, 384, 570 k. 214, APMM sygn. XI–45 PCK – paczka 18 II 1943, sygn. PCK 42 – paczki 19.02.1943, 4.06.1943; Arch. Uniw. Warsz.: Akta nr 17834 (własnoręczny życiorys i zdjęcie S-ego), teczka WHum/KEM nr 271; Centr. Arch. KC PZPR w W.: sygn. 202/I t. 42, Przegląd najważniejszych wydarzeń w kraju nr 6 k. 10, nr 8 k. 14, nr 11 k. 21, nr 13 k. 24, nr 15 k. 33; Muz. Więzienia Pawiak w W.: Karta osobowa S-ego; – Relacje: żony Janiny Sobańskiej-Bednorzowej, siostry Janiny Koszutskiej (Wspomnienie z Kresów); Informacje Janusza Pajewskiego z P.
Stanisław Jan Rostworowski